Peru | Pratik bilgiler

Peru’da 3 aya yakın zaman geçirdik, birçok farklı bölgede şehirlerde köy ve kasabalarda bulunduk. Epeyce deneyim biriktirdik. Gideceklere faydalı olabilir diye burada topladık.

Genel

• İngilizce konuşmayı unutun. Başkent Lima ve turistik yerlerdeki rehberler haricinde kimseyle İngilizce konuşmayacaksınız. İspanyolca biliyorsanız şanslısınız, bilmiyorsanız bir süre sonra yeterince anlayıp derdinizi de anlatacak kadar öğreniyorsunuz.

• Google haritalarda birçok şey kategorik olarak yanlış işaretli. Örneğin konaklama yeri (otel, hostel) olarak işaretli bir yer yol üstü dinlenme tesisi ya da yazlık site çıkabilir. Mezarlığın konaklama tesisi olarak işaretlendiğini gördük! Cafe diye işaretli yerler yüzde doksan pastane çıkıyor. Openstreet Maps‘teki işaretlemeler ise doğru.

• Yanınızda her zaman tuvalet kağıdı taşıyın. Dışarıda tuvalete girdiğiniz yerlerde tuvalet kağıdı olmayacak.

• Para birimi PEN, ya da günlük dilde sol. Sol istikrarlı bir para birimi. 1 $ = 4 sol. Geçtiğimiz 10 sene içinde hepi topu 3.5 sol’den 4 sol’e çıkmış. Bizimkinin yanında süper istikrarlı diyebiliriz.

• Döviz bürosu bulamadığınız yerlerde bankalarda para değiştirebilirsiniz. Sabah 9 ve akşam 5’te bankalarda uzun kuyruklar oluyor, o saatlerden uzak durun.

• Lima ve yakın çevresi haricinde kredi kartı pek kullanılmıyor. Geçen yerlerde de (büyük küçük farketmez) yüzde 3.5-5 oranında komisyon kesiliyor. Yape isimli mobil ödeme yöntemi yaygın (ama Peru bankası BCP’de hesabınız olması gerekiyor).

• Trafik ışıklarında sağa sola dönüşlerde ışık önemsenmiyor, dikkat.

• Gün içinde bir yerden çok yüksek müzik sesi geliyorsa orada inşaat vardır. Onun dışında müzik sesi duyulmuyor.

• Yiyecek paket yaptırma yaygın. Aşırı miktarda plastik atık oluşuyor. Peru’da geri dönüşüm az da değil, hiç yok. Çöpler şehir ve kasaba girişlerinde yol kenarlarına dökülüyor; çöle yakın bölgelerde kuma gömülüyor. Plastik yakma da yaygın.

• Çöp kutusu fazla bulunmuyor. Bazı şehirlerde çöp arabası belli saatlerde gelince duyuru yapılıyor, herkes çöpünü çıkarıp ona veriyor.

• Alışverişlerde dört işlem zayıf 🙂 Alışveriş yaparken herşeyin tek tek fiyatını sorup para üstünü kendiniz hesaplayın.

• Perulular sigara içmiyor. Alkol ise çok kullanıyor. İçecekler genel olarak soğutulmuyor, bira vb öylece içiliyor.

• Hiçbir işinizi tam zamanına göre hesaplamayın. Trafik, bir yere girerken olan kuyruklar, dükkanlar yiyecek yerleri ve resmi yerlerin hepsinde herşey inanılmaz ağır işliyor. Peruluların hiçbir şeye sinirlenmediğine ve ne kadar sabırlı olduklarına inanamazsınız.

• Dolmuşlarda, inşaatlarda ve parklarda çokça dinlenen popüler müzikler birbirine çok benziyor. Tek enstruman üzerine bol bol lirikli uzun şarkılar. Bu şarkıların klipleri de genelde bir çayırda grup halinde danseden insanlarla çekiliyor. Bu dansları şehir ve kasaba meydanlarında akşam üstleri liseli grupların portatif hoparlörler getirerek çaldıkları müzikler eşliğinde yaptığını birçok yerde görebilirsiniz.

• Peru’da tip A ve tip C prizler ya da bu ikisine de uyumlu bir priz kullanılıyor. Tip C (bizim kullandığımız) fişler bu prizlere uyuyor uymasına ama genelde fişiniz boşluklu kalıyor, ya bir destek vs koyup dikkatle yerleştirmeniz lazım ya da tip A’ya çeviren bir adaptörünüz olmalı (bu daha garanti).

• Peru dünyada görebileceğiniz en güvenli ülkelerden biri. Büyük bir metropol olan Lima haricinde neredeyse hiç suç işlenmiyor. Kuzey Amazon sınır bölgesinde kaçakçılık çetelerinden kaynaklı bazı sorunlar olduğunu okumuştuk ama o bölgeye gitmediğimiz için birşey diyemeyeceğiz. Onun haricinde ülkenin neresinde gezdiysek hiçbir sorun yaşamadık, defalarca telefon vb şeylerimizi bisikletin üstünde saatlerce sokakta unutmamıza rağmen dönüp bakan bile olmadı, hatta Lima’da bir kez seyyarda pahalı poğaça almamız dışında hiç kazıklanmadık bile. Özetle Peru’da içiniz rahat olsun.

Ulaşım

• Şehiriçi otobüs ve dolmuşlar 1 sol. Çekinmeden bininiz.

• Kasabalar arası minibüs ve colectivolar çalışıyor, mesafeye göre tarifeleri var.

• Otogarlarda otobüs kalkışı oradaysa bir de otogar kullanım harcı ödüyorsunuz. Otogarın ortasında bir gişeden bunun için bilet alınıyor.

• Peru devasa bir ülke. Hem mesafeler uzun, hem de yollar çok bozuk. Şehirler arası yollarda ortalama saatlik hızı 40 km/s olarak düşünmelisiniz. Kısa mesafelerde bile 9-10 saatin altında bir otobüs yolculuğu yok, biz 25 saati gördük 🙂 Otobüsler uzun mesafelerde genelde çift katlı, tuvaleti içinde ve molasız. Şehirden kasabaya vb gittiğiniz colectivoların 5-6 saatlik yol gittiği oluyor.

• Tüm otobüs ve hatta kısa mesafe colectivolarında insanların paket yaptırdıkları sulu/kuru yemekler yemelerine, yüksek sesle video izlemelerine ve gece yarısı bağıra bağıra konuşmalarına alışın. 20 kişilik colectivonun bir yolcu yemek yiyecek ya da fırından ekmek alacak diye durdurulup rastgele bir yerde yarım saat beklemesine de alışın. Perulular daha önce de dediğimiz gibi, hiçbir şeyden rahatsız olmayan ve asla kavga etmeyen insanlar, siz de sabretmeyi öğrenin 🙂

• Mototaksiler iki kişilik. Ucuz ve hızlı. Taksimetre yok, binerken fiyatta anlaşmanız gerekiyor.

• Demiryolu yok gibi birşey. Olanlar da covid döneminden kaynaklı çalışmıyordu biz gittiğimizde.

• Lima’da İstanbul’dakinin aynısı bir metrobüs var (Metropolitan) ama doğalgazla çalışıyor.

Konaklama

• Hospedaje/hostel tüm Peru’da en küçük kasabalarda bile bulunuyor, yaygın olarak da seyahat eden Perulular tarafından kullanılıyor. Yani turistik birşey gibi düşünmeyin.

• Yerine ve hizmetine göre çift kişilik oda 35-60 sol arası bantta. Koğuş (dorm) tarzı odalarda konaklama ise yatak başı 15-25 sol. (İki kişiyseniz her zaman daha şanslısınız). Fiyatlarda pazarlık yapabilabiliyor. Lima pahalı.

• Hostelde duşta sıcak su (dushas caliente), wifi, kahvaltı (desayuno) gibi şeylerin konaklama fiyatına dahil olup olmadığını her seferinde sormalısınız. Oda banyolu mu (baño privado) yoksa ortak banyo mu var (baño compartido) onu da sormalısınız.

• Bulduğunuz bir hostelin dış kapısı her zaman kapalı olacaktır, panik yapmayın. Girmek için kapıda zili çalmalı ya da orada yazan telefona mesaj atmalısınız.

• Havlu, sabun, şampuan ve tuvalet kağıdı çoğu hostelde yok. Yanınızda bulundurmalısınız. Bazı hosteller için uyku tulumunuzun da olması iyi olur yataklar her zaman temiz değil.

• Bir hostelde eşyalarınızı ücretsiz emanete bırakmak ve dönüp almak yaygın bir uygulama. Eşyalarınız haftalarca bile durabilir.

• Hostellerde en soğuk yerler dahil ısıtma diye bir şey bulunmuyor. Perulular evlerinde de soba vb ısıtma kullanmıyor aslında. Yazın bile geceleri eksi derecelere düşen 4000 m’nin üzerindeki rakımlar da dahil olmak üzere tek değişen verilen battaniye sayısı. Biz 5 battaniyeyi gördük 🙂 Ama battaniyeler epey kalın, gece üşünmüyor. 

• Trekking yapılan bölgelerde kamp alanları var. Ücreti kişi başı 10 sol civarında, sıcak duş, wifi genellikle ekstra 5 sol gibi ücretlendiriliyor. Onun haricinde ülke genelinde hiçbir yerde serbest kamp atmanız yasak değil.

Yemek

• İyi haber: Peruluların damak tadı bizimkine çok benziyor. Yemekleri de çok benziyor aslında, fazla sürpriz yok.

• Kötü haber: Vejetaryen/vegansanız Peru’da dışarıda yiyebileceğiniz hiçbir şey yok. Birkaç turistik şehirdeki birkaç cafe/restoran haricinde hiçbir yerde et, etsuyu ya da yumurtanın girmediği bir çorba bile bulamazsınız.

• Lima’da gastronomi ödüllü restoranlar bulunuyor, hatta şehre yurtdışından gastronomi turları yapılıyor. Tabii ki bunlar oldukça pahalı seçenekler, denemediğimiz için yorum yapamıyoruz. Merakınız varsa denemek için iyi bir yer. Yeme-içmeye merakınız (ya da paranız) azsa normal halkın yediği yerleri tavsiye ederiz 🙂

• Sabah kahvaltısı (desayuno) olarak dışarıda yiyebileceğiniz seçenekler ya mini sandviçler ya da öğle/akşam menüsünün aynısı (sulu yemekler) oluyor. 

• Sandviçler seyyarda satılıyor (1-3 sol). Peynirli, avokadolu, yumurtalı olabilir. Doymak için en az iki tane yemelisiniz. Aynı seyyarda taze meyve suyu da satılıyor. 

• Kahvaltı dahil anlaştığınız hostellerde yüzde doksan kahvaltı ekmek, tereyağı, reçel ve çay/kahveden ibaret olacak. Bazı yerlerde buna yumurta da ekleniyor. Peru’da kaldığımız süre boyunca daha geniş kahvaltı olan sadece üç yere denk geldik (Cusco’da Fiesta Inn Hostel, Llactapata’da Llactapata Lodge, Lima’da Casa Suyay Hotel. Ama son ikisi otel zaten).

• Öğle yemeği (almuerzo) Peru’da en küçük kasabalar dahil her yerde lokantalarda 12:00-13:30 arası menü olarak çıkıyor. Daha geç saatlere kalırsanız aynı lokantalarda sadece Ekstras denen a la carte (tek tabak) yemekler oluyor.

• Akşam yemeği (cena) aynı şekilde. 19:00 civarı menü şeklinde.

• Temel olarak bir menü: Çorba ya da aperatif, sulu ve etli bir yemek, pilav/makarna, patates ve içecekten oluşuyor. Fiyatları yerine göre 6-10 sol arası değişiyor, Lima’da ise 10-20 arasında değişiyor. Aşırı doyurucu, bol çeşitli ve besleyici.

• Standart öğle ve akşam yemeği saatleri haricinde yiyebileceğiniz seçenekler: Chifa’lar, polloria’lar ve a la carte tabaklar. Bir de seyyarlar.

• Kola isterseniz Coca Cola demediğiniz sürece İnca Cola geliyor. İnca Cola, sarı renkli gazlı bir içecek, tadı kola gibi ama daha şekerli. Coca Cola uzun süre Peru pazarında İnca Cola ile baş edemeyince sonunda çareyi İnca Cola şirketini satın almakta bulmuş.

• Kahvaltıda sıcak su bulunan hostellerde genelde koka yaprağı da bulunuyor. Yüksek yerlerde sabah içebilirsiniz. Seyyarlardan taze meyve suyu, surtido ya da emoliente içmek de sabahları yaygın.

• Chifa, Çin lokantasının Perululaştırılmış hali, aslında Çin mutfağıyla alakası yok. Yine menü şeklinde: sopa wantan (mantılı çorba) + tavuklu/etli pilav ya da erişte şeklinde oluyor. Fiyatlar 9-13 sol civarında. Chifa’lar öğlenden gece yarısına kadar açık.

• Polloria, tavukçu. Peru’da en çok görebileceğiniz lokantalar. Bunlar da her saat açık. Tavuk çorbası, tavuk çevirme, patatesten oluşan 1 ila 4 kişilik menüleri oluyor. Bir kişilik menünün fiyatları 10-14 sol civarında. Perulular aile olarak Polloria’lara gelmeyi çok seviyor.

• Peru’ya özel yemeklerden Ceviche, limon asidinde pişmiş çiğ balık salatası tarzı bir yemek. Kendi marine edildiği suyu (leche de tigre) ve kızarmış balık parçalarıyla beraber servis ediliyor. Cevicheria’lar Peruluların tatil günleri ve özel günlerde tercih ettiği lokantalar. Fiyatları (yerine göre epey değişmekle birlikte) en az 18-20 solden başlıyor, müzikli ya da lüks restoranlarda 40-50’ye kadar gidiyor. Ceviche menüsünü daha tadımlık miktarlarda pazarlarda 12-15 sole yiyebiliyorsunuz.

• Ve bizden Peru’ya gideceklere dev hizmet 🙂 Not alabildiğimiz kadarıyla yemek isimleri:

Pazar

Papa – patates
Cebolla – soğan
Ajo – sarımsak

Palta – avokado
Pallar – kuru fasülye
Yuca – patatese benzer daha ince uzun kök sebze
Camote – tatlı patates
Queso – peynir
Leche – süt
Banana/platano – muz/pişen muz
Naranja – portakal
Jamon – jambon/salam
Piña – ananas
Fresa – çilek
Higo – incir
Aguaymanto – altın çilek
Tuna – kaktüs inciri
Maracuyá/Lúcuma/Guanábana/Aguaje/Pepino/Crenadinia – tropik meyveler

Menücüler

Caldo/sopa – çorba
Arroz – pilav
Tallarin – erişte
Pollo – tavuk
Res – dana
Cordero – kuzu
Pescado/Trucha – balık/alabalık

Cancha – mısır kavurma (aperatif)

Tequeño – sigara böreği (aperatif)

Frijoles secos – kuru fasülye
Lentejas – mercimek
Caldo de gallina – tavuk çorba

Sopa quinoa – kinoa çorbası
Sopa criolla – halk çorbası 🙂 karışık sebze-et
Milanesa de pollo – soslu tavuk göğüs
Lomo saltado – soya soslu dana bonfile
Bisteck montado – dana biftek
Papa a la huancaina – soslu patates (yan yemek)
Tallarines rojos – domatesli tavuklu makarna
Aji de gallina – hafif acı kremalı yumurtalı tavuk söğüş

Tacu tacu con lomo al jugo – sulu et sote
Estofado de pollo – tavuk güveç
Cau cau de mondongo – garnitürlü işkembe yemegi
Tarwi con guiso – püre ve güveç
Chancho a la leña – odun ateşinde domuz kızartma

Pechuga a la plancha – izgara tavuk gogus
Churrasco – kızarmış dana eti, pirzola gibi
Alitas al sillao – tavuk kanat
Seco de ternera – soğanlı biftek sote
Arroz tapado con platano frito – Kapalı pilav (içi kıymalı sebzeli) yanında muz kızartma

Refresha/mate – menünün yanında verilen soğuk ya da sıcak içecek

Seyyar

Patita – paça
Anticuchos – dana yürek ızgara (çöp şiş)
Mollejitas – dalak/taşlık
Salchipata – sosis
Chorizo – sucuk

Chiccharon – derili domuz kızartma (dana, tavuk, balık da olabilir)
Chancho – domuz
Lechon – yavru domuz

Butifarras – ekmek arası füme et (domuz/hindi)
Causa rellena – patates püresi arası ton ve avokado
Rocoto Relleno – biber dolması (acı)

Papa rellena – dışı patatesli içli köfte
Tamal – sarımsak, soğan ve soslu mısır püresi tavuk ya da domuz parçalarıyla yaprağa (muz yaprağı ya da mısır koçanı) paketlenip pişiriliyor
Chicha morada – mor mısır içeceği
Jugo – meyve suyu
Surtido – smoothie
Churros – halka tatlısı

Champús – mısırla yapılan boza benzeri içinde ananas, elma, ayva ve guanabana parçaları olan içecek

Emoliente – arpa bazlı içinde birçok tıbbi bitki de bulunan şekerli içecek

Picarones – şerbetli lokma

Polleria/Cevicheria/diğer

Pollo a la brasa – tavuk çevirme
Parilla – ızgara (mangal)
Ceviche – limon asidinde marine balık

Mariscos – deniz ürünleri
Camarones – karides
Leche de tigre – kaplan sütü, ceviche marinatı çorbası

Gaseosa helada – soğuk gazlı içecek (Cola, İnca Cola vs)
Cuy al horno – odun fırında gine domuzu

Pastane/fırın

Pan – ekmek
Empanada – milföylu poğaca
Postres – tatlı

Pastel – pasta
Helado – dondurma
Manjar – karamel